Sociaal emotionele ontwikkeling, wat is dat?

Toen mijn dochter naar de basisschool ging kregen we vrij snel te maken met deze term sociaal emotionele ontwikkeling. Ze ontwikkelde zich (voor ons) op haar eigen tempo, met de karaktereigenschappen die bij haar horen. Totdat we in de kleuterklas te horen kregen dat ze sociaal emotioneel achter liep.

Wij zagen thuis een heel ander kind.

Deze beoordeling  was gebaseerd op een gemiddelde, waar ons kind blijkbaar op deze leeftijd van afweek en gebaseerd op de kennis van één persoon in een bepaalde omgeving.

Signalen opvangen
Wij zagen thuis een heel ander kind. Empathisch en mega sociaal. (Maar wat was ons referentiekader?) Toen de intensiteiten nog hoger opliepen en ze elke dag bozer, verdrietiger, gefrustreerder, hyperder (is dit een woord?) en ongelukkiger thuis kwam, trokken we opnieuw aan de bel. De leerkracht bood een luisterend oor, was welwillend en probeerde het een en ander uit.

De buien veranderden niet. In elk gesprek kwam hetzelfde naar voren; een erg pienter kind, maar haar sociaal emotionele ontwikkeling loopt achter. De uitleg rondom het achterlopen op dit gebied bleef voor ons vaag en matchte niet met onze ervaring.

Wat weten leerkrachten over sociaal emotionele ontwikkeling?

In diezelfde periode was ik gestart aan de opleiding talentbegeleiding bij Novilo. Ik observeerde in diverse klassen op diverse scholen om mij te specialiseren in het signaleren van hoogbegaafde kinderen. Ook daar hoorde ik de term sociaal emotionele ontwikkeling terug, waarbij ik regelmatig mijn bedenkingen had over de vastgestelde conclusies.

Dit maakte mij zo nieuwsgierig dat ik een extra deelvraag in mijn onderzoek op nam; Wat weten leerkrachten over sociaal emotionele ontwikkeling? (Losgekoppeld van hoogbegaafdheid)

...ik was enorm verbaasd over dit resultaat.

Grijs gebied rondom de term
Voor mij was het resultaat verbazingwekkend. Ongeveer 95% van alle leerkrachten of pedagogische medewerkers die ik interviewde beoordeelden kinderen op sociaal emotionele ontwikkeling. Terwijl zij niet duidelijk of volledig konden beschrijven wat de term inhield. Het bleek een groot grijs gebied.

Omdat in de praktijk vaak de sociaal emotionele ontwikkeling zwaarder weegt dan de cognitie was ik enorm verbaasd over dit resultaat. Dat is de reden waarom ik het belangrijk vind dat deze term goed gebruikt wordt.

Je kunt niet alles zien, je hebt elkaars oogpunten nodig

Zodat kinderen met bijvoorbeeld observerend (lees: overdenkend) of dromend (lees: ideeën creëren in gedachten) gedrag hierdoor niet bestempeld wordt met sociaal emotioneel achterlopen. Dit kan natuurlijk, maar wat ik hiermee wil zeggen is kijk naar zoveel mogelijk signalen in diverse omgevingen. Vorm een team, ziet de professional, ouder en kind hetzelfde? Waardoor observeert het kind graag? Droomt dit kind of is het uitvindingen aan het verbeelden wat tot in detail uitgedacht wordt?

Je kunt niet alles zien, je hebt elkaars oogpunten nodig om tot een zo volledig mogelijke werkelijkheid te komen. Daarom ben ik op deze manier ook animaties gaan maken, je ervaart de wereld allemaal anders ook al is het dezelfde situatie.  Animatie gericht op; sociaal emotionele ontwikkeling bij hoogbegaafden of hoogbegaafd: tekenen en aanpassingsgedrag.

Daar was ons eigenzinnige sterke en vrolijke meisje weer!

Wanneer goed in je vel?
Toen school op ons advies meer uitdaging bood (met warme begeleiding :))  kwamen èn school èn onze dochter beiden tot de ontdekking dat ze door alle kleuterstof heen was en veel meer in haar mars had. Met als belangrijkste resultaat; Daar was ons eigenzinnige sterke en vrolijke meisje weer!

De juiste dynamiek tussen emoties, gevoelens, gedachten, zintuigen, omgeving ontwikkelingsgelijken, uitdaging en prikkels zorgt ervoor dat een kind zich goed kan voelen. Op school en thuis. Is er van één van de hiervoor genoemde elementen iets te veel of te weinig aanwezig voor een langere periode, dan is dit vaak af te lezen uit het gedrag. Een signaal! Iets is er niet in balans. Onderzoek welk element het is en vul deze aan zodat de dynamiek weer werkt in het voordeel van het kind.

Door de resultaten van mijn onderzoek vind ik het enorm belangrijk dat de term sociale en emotionele ontwikkeling duidelijk is onder professionals die kinderen hier op beoordelen. Maar wat is de algemene omschrijving van sociaal emotionele ontwikkeling nu?

Hoogbegaafden wijken vaak van deze leeftijdsgebonden gemiddelden af.

Wat betekent de term?
De term sociaal emotionele ontwikkeling wordt vaak in combinatie met elkaar gebruikt. Dit is vanwege de sterke samenhang en de invloed die het op elkaar heeft. Bij de ontwikkeling van een eigen persoonlijkheid hoort; het (h)erkennen van emoties, het zelfbeeld en het temperament die overeenkomen met de verwachtingen en gedragingen uit de sociale context. Ondanks dat de term vaak samen gebruikt wordt, is de term sociaal emotionele ontwikkeling op te splitsen in 2 termen: sociale ontwikkeling en emotionele ontwikkeling.

Sociale ontwikkeling
Met de sociale ontwikkeling wordt de ontwikkeling van een eigen persoonlijkheid bedoelt op sociaal vlak. Hierbij ontwikkelt een persoon begrip, positief gedrag en vaardigheden ten opzichte van zijn medemens. Het leren van de sociale regels, rechtvaardig handelen en opvattingen vormen over goed en kwaad. Dit wordt vaak aan de hand van leeftijdsgebonden mijlpalen gedaan. Hoogbegaafden wijken vaak van deze leeftijdsgebonden gemiddelden af. Bij brainsnacks onderaan dit bericht lees je meer over HB-ers en sociaal emotionele ontwikkeling.

Emotionele ontwikkeling
De ontwikkeling van de emoties van het kind. Tijdens deze ontwikkeling zijn kinderen steeds bewuster van hun emoties en krijgen hier meer grip op. Hierdoor kunnen zij de gevoelens van zichzelf en van anderen beter begrijpen. Het leren van emotietaal is hierbij ontzettend belangrijk. Pas wanneer je de betekenis van emotiewoorden kent, kun je deze koppelen aan de gevoelens en emoties die er zijn. Deze stap wordt vaak overgeslagen waardoor kinderen hun gevoelens moeilijk kunnen benoemen.

Goleman defineerde sociaal en emotionele intelligentie als; het goed leren omgaan met jezelf en de ander. Hij onderscheidt 5 verschillende vaardigheden. (van Overveld, 2017)

Emotionele intelligentie
1. Kennis van de eigen emoties (gevoelens opmerken in je lichaam en deze benoemen)
2. Het reguleren van de eigen emoties (gevoelens in goede banen leiden, jezelf kalmeren)
3. Zelfmotivatie (het gebruiken van je emoties om een doel te bereiken, productief en doeltreffend zijn in je handelen)

Sociale intelligentie
4. Het onderkennen van andermans emoties (oog hebben voor de ander, empathie)
5. Het omgaan met relaties (sociale vaardigheden, emoties in anderen reguleren)

Sociaal en emotionele ontwikkeling is als ware het samenspel tussen emotie, gedrag en omgeving.

En vormen een basis aan levensvaardigheden waarmee we onszelf, onze vriendschappen en ons leven verantwoord vorm kunnen geven. Bij hoogbegaafden werkt dit samenspel tussen emotie. gedrag en de omgeving hetzelfde. Toch ontwikkelen hoogbegaafden zich vaak anders op dit vlak.

Wil je daar meer over lezen check dan deze brainsnacks:
- Sociale ontwikkeling bij hoogbegaafden
- Emotionele ontwikkeling bij hoogbegaafden
- Emotionele hyperprikkelbaarheid bij hoogbegaafden

** De ene hoogbegaafde is de andere niet, dat betekent dat niet alle hoogbegaafden dezelfde signalen laten zien. Het bovenstaande verhaal / situatie / kenmerk is dus niet van toepassing op elk hoogbegaafd persoon. Hoogbegaafdheid is een complexe samenhang en kan nooit op maar één kenmerk worden beoordeeld. In elk verhaal of situatie beschrijf ik een mogelijk kenmerk of signaal wat kan duiden op hoogbegaafdheid, er is altijd meer onderzoek nodig.